DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB)
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), tüm dünyada çocukluk çağında görülen en yaygın görülen nörogelişimsel bozukluklardan biridir.
GÖRÜLME SIKLIĞI
Toplumdaki DEHB yaygınlığı yaklaşık olarak çocuklukta %8, ergenlikte %6 ve erişkinlikte %4 olarak bildirilmektedir. Bu oranlar zamanla değişebilmektedir. Yani ortalama her 20-30 çocuktan birinin DEHB olduğu düşünülmektedir.
NEDENLERİ
Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, çevresel, genetik ve nörolojik faktörlerin bir araya gelmesi ile yani multifaktöriyel oluştuğu kabul edilmektedir. Genetik özellikler DEHB gelişimi için önemli bir risk faktörüdür. DEHB' nin genel olarak yaygınlığı erkek çocuklarda kız çocuklara göre daha yüksektir.
BELİRTİLERİ
Nörogelişimsel bir bozukluk olması nedeniyle belirtiler çocukluktan itibaren görülür. Çocuğun okula başlamasıyla birlikte daha fark edilir hale gelir. Yaş, cinsiyet ve bireysel özelliklere göre belirtiler çeşitliliği, sıklığı ve şiddeti değişkenlik gösterebilir. Bazı belirtiler zaman içinde ortadan kalkabilir. Net bir belirtiden ziyade belirtiler kümesinden bahsetmek daha doğrudur. DEHB’ nin temel belirtileri dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3 ana kategoride toplanabilir.
Dikkatsizlik Belirtileri
DEHB’li bireylerde en yaygın belirtilerden biri dikkatsizliktir.
Ayrıntılara yeterince dikkat edememe, yapılan işlerde sık sık hata yapma, odaklanma süresinin kısa olması ve dış uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gibi durumlar dikkatsizlik belirtileri arasında yer alır.
Ayrıca, bireyler verilen talimatları takip etmekte zorlanabilir, başladıkları görevleri tamamlayamadan yarıda bırakabilir ve planlı bir şekilde çalışmakta güçlük çekebilirler. Bu durum, özellikle akademik ve mesleki yaşamda verimliliğin düşmesine neden olabilir.
Hiperaktivite Belirtileri
Hiperaktivite, bireyin aşırı hareketli olması, uzun süre sakin bir şekilde duramaması ve sürekli bir iç huzursuzluk hissetmesiyle kendini gösterir. Çocuklarda sıkça yerinde duramama, sınıfta sık sık ayağa kalkma, aşırı konuşma ve sürekli bir şeylerle meşgul olma şeklinde görülür.
Yetişkinlerde ise otururken bile ayak sallama, kalemle oynama veya sürekli bir aktivite ihtiyacı duyma gibi belirtiler olabilir. Hiperaktif bireyler, enerjilerini doğru yönlendiremediklerinde sosyal ortamlarda uyum sağlamakta zorlanabilir ve bu da çevreleriyle olan ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.
Dürtüsellik Belirtileri
Dürtüsellik, bireyin düşünmeden hareket etmesi, anlık tepkiler vermesi ve sonucunu düşünmeden kararlar almasıyla kendini gösterir. Bu durum, bireyin sosyal ilişkilerinde problem yaşamasına, akademik ve mesleki hayatında riskli davranışlar sergilemesine neden olabilir.
Dürtüsel bireyler, sırasını beklemekte zorlanabilir, başkalarının sözünü kesebilir veya kontrolsüzce konuşarak yanlış anlaşılmalara yol açabilir. Ayrıca, ani kararlarla maddi veya duygusal riskler alabilirler. Bu belirtiler, bireyin günlük yaşamda daha fazla stres yaşamasına ve çevresindekilerle çatışmalar yaşamasına neden olabilir.
TANILAMA
Doğru tanı ve tedavi bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde uygun tedavi yaklaşımlarıyla sosyal, akademik ve mesleki başarı sağlanabilir. DEHB tanısı uzman bir klinisyen tarafından öykü, klinik gözlem ve muayene ile ayrıntılı psikiyatrik inceleme ile konmaktadır. Tanı sürecinde sıklıkla dikkat testlerinden de yararlanılır. Ancak dikkat testlerinin direk tanı koydurucu olmadığı, tanılama sürecinde klinisyene önemli veriler sağlayan yardımcı bir araç olduğu unutulmamalıdır.
TEDAVİ
Tedavi, bireye özgüdür. İlaç tedavisi, psikoterapiler, aile eğitimi, beceri kazandırma uygulamaları gibi yaklaşımlar tek başına ya da birlikte kullanılabilir. Bireyin yaşı, belirtilerin şiddeti, ek psikiyatrik tanı varlığı, yaşadığı zorluk alanları, işlevsellik düzeyi gibi birçok faktör göz önüne alınarak planlanır.